Max Havelaar, zoals ik dit boek vanaf nu zal noemen, is geschreven door middel van een raamvertelling: er is een algemeen verhaal vanwaaruit meerdere kleinere verhalen worden vertelt, overigens vertonen deze kleinere verhalen wel samenhang. Het ‘grote verhaal’ gaat over Droogstoppel en zijn assistent Stern. Droogstoppel heeft een hoop geschriften en schrijfgerei gekregen en is van plan daar een boek uit op te stellen. Hij is helaas te lui om dit zelf te doen en laat het dus door zijn assistent doen, hij is zelf van plan hier en daar een hoofdstuk te schrijven. De kleinere verhalen bestaan uit de inhoud van de geschriften, navertelt door Stern.
De geschriften gaan over ‘Max Havelaar’ ,waarschijnlijk degene die de geschriften heeft geschreven, en zijn belevingen in Nederlands-Indië. Max Havelaar was namelijk een ambtenaar in Nederlands-Indië en kwam op voor de lokale bevolking, nadat hij erachter kwam hoe oneerlijk deze behandeld werd. Jammer genoeg vonden zijn meerderen dit niet zo’n geweldig plan en heeft hij ontslag moeten nemen. Door dit hele verhaal valt Droogstoppel Stern nog wel eens in de rede met zijn mening, die luidt dat die Indiërs niet moeten zeuren en dat het allemaal wel goed gaat. In het laatste hoofdstuk onderbreekt Multatuli, de schrijver, zijn twee personages: Hij prijst Stern en zegt dat hij gewalgd wordt door zijn eigen creatie, Droogstoppel. Ook richt hij zich in dit laatste hoofdstuk tot de gezagvoerders van Nederland, specifiek Willem III, en zegt hij dat de positie van de Javaan verbeterd moet worden.
Hierin ziet men een duidelijk kenmerk van de Romantiek: de moraal. In de Romantiek waren idealen en gevoelens erg belangrijk, Stern en Havelaar zijn dan ook perfecte voorbeelden van Romantici: Ze riskeren de toorn van hun meerderen voor hun idealen en doen wat zij goed vinden. Ook dit niet altijd het slimste doen en daarmee de ratio dus een minder belangrijke rol geven, is erg typisch voor de Romantiek waar gevoel belangrijk is. Er is dan ook erg veel aandacht voor de gevoelens van de andere personages.
Een ander duidelijk aanwezig kenmerk van de Romantiek is het contrast. Het contrast tussen de meningen van Droogstoppel en Stern, maar ook tussen Nederlands-Indië en Nederland. Het is duidelijk dat door dit contrast af te tekenen de situatie in Nederlands-Indië in perspectief wordt geplaatst waardoor de lezer zich realiseert dat het niet allemaal maar een sprookje is.
Het feit dat alles realistisch en echt(gebeurd) is, is helaas juist een kenmerk van het realisme. In de Romantiek worden juist vaak fantasielanden afgebeeld (denk aan Gulliver), maar dit boek speelt zich in een echt bestaand land af. Dat het land ver weg is en veel aandacht wordt besteed aan de natuur en exoticiteit is wel weer kenmerkend voor de Romantiek.
Max Havelaar is dus representatief gedachtegoed voor deze periode. Er wordt veel gezegd over gevoel en idealen. Ook is er duidelijk contrast tussen verschillende dingen. Het is wel realistisch, tegen de traditie van de Romantiek in, maar het speelt zich wel af in een exotisch land en de natuur krijgt ook speciale aandacht. Max Havelaar is misschien niet romantisch in de moderne zin van het woord, maar wel in de literaire.
